1. Bl. 1r—14r ausführliches Kalendarium mit Ablaßangaben bei den verschiedenen Festen, z. B. Bl. 1r (rot:) „Der hart maynt / A vp nuwe jairs dach (schw.:) Jn vnsser kirchen zo verdenen ij M ind VC dach Vp den seluen dach zo rome yn vnser leuer vrauwen kyrchen Ouer den Thybre zo den funteynnen olei xv M jair ynd dach zo vergeyffenys alre sunden“. Auf Bl. 10v von späterer Hand die Angabe (rot:) „Gereon mit synen gesellen (schw.:) obijt carissima mater mea Maria a Cortenbach Littera dominicalis Fe Anno 1624 (F = neuen Stils = 10. Okt. 1624, Donnerstag). 2. Bl. 14v—24r Ablaßtafel. 3. Gebete zu den Heiligen. Anf. Bl. 24v (rot:) „Jtem her na stayn etzlijche gebeder van den hilgen de in ire ordenancien neit en han van dem h. Anthonio (schw.:) O hilge vader Anthonius du leuentich heillant want got wail an dir hait bekant dyn hillich leuen“; Bl. 25r zu Sebastian und Agnes; B. 25v Vinzentius; Bl. 26r Blasius, Agatha; Bl. 27r Dorothea; Bl. 27v Apollonia, Gregorius; Bl. 28r Eugenia; Bl. 28v Gertrud; Bl. 29r—33v Ablaßgebet zum hl. Joseph und „Eyn rosarium“; Bl. 34r zu Benedikt, Maria Egijptiaca; Bl. 34v Ambrosius; Bl. 35r Georgius; Bl. 35v Quirinus und Paulinus; Bl. 36r (rot:) „Van dem h. Job eyn gebet“; Bl. 37r Servatius, Erasmus; Bl. 38r Onofrius; Bl. 38v (rot:) „Van den h. XM merteler wer sy eirt der sal behoit syn vur allen vianden vur der pestilencien jnd vur aller kranckheit jnd zitlichs goitz in sal eme neit gebrechen jnd des geen doitz en sal he neit steruen“; Bl. 39r Joh. Bapt.; Bl. 39v Petrus; Bl. 40r Paulus und Margareta; Bl. 40v Alexius: Bl. 41r Magdalena; Bl. 41v hl. Dreikönige; Bl. 42r Jacobus und Christophorus; Bl. 42v (rot:) „Eyn rosen krensgen van sent Annen“; Bl. 43v Panthaleon; Bl. 44r vij Machabeer; Bl. 44v Dominikus; Bl. 45r Laurentius; Bl. 45v Klara; Bl. 46r Rochus; Bl. 46v Bernhardus und Bartholomäus; Bl. 47r Augustinus; Bl. 47v Egidius und Matthäus; Bl. 48r Mauritius; Bl. 48v Hieronymus; Bl. 49r Franciscus und Gereon; Bl. 50v „Van den h. moiren“; Bl. 51r—51v Ursula und die „xjM Junfferen“; Bl. 57r Evergislus („jnd bis gegeuen der stat Colne zo eyme pastoir“); Bl. 58r Eustachius; Bl. 58v Hubertus („maichtich zo syn ouer de swair rasende suchde“) und Leonardus; Bl. 59r Martinus; Bl. 59v Elisabeth; Bl. 60r Cäcilia; Bl. 60v Nikolaus; Bl. 61v Katharina; Bl. 62r Barbara; Bl. 62v Thomas Apostel. Es folgen Bl. 63r—74r „gebeder van den hilgen vp ere fesste off ouch wane man wilt van eynme apostelen“. 4. „Verzierungen der Heiligen“. Anf. Bl. 74v (rot:) „Her na staynt etzliche vertzeirun(ge) we man de hilgen vertzeiren sal“ mit Fachausdrücken der geistlichen Gewandung, z. B. „alffe; gurdel, de alffe vp zo schortzen; eyn wit gulden stucke gemuseirt vur eyn choircap; staff; hensche ind rynge; hossen ind wammes ind schoin; gulden halsbant; eynen groynen vnderrock syden; groyn syden mauwen; mantel, hymp(t)chen; kroyne mit krensgen; eyne gulden huyffe mit eynre claire hullen“ usw. bis Bl. 78v. 5. Vierzig „celgen“ Christi. Anf. Bl. 78v: „Dat eirste celgen machde ich do ich begaff myn leue moder ind al myn leue vrunt Jnd de mynschen“... bis Bl. 81v. Es folgen drei Pater noster für jeden Tag. 6. Bl. 82v (rot:) „Dit is de lange lettanye Jnd eyn M(ynsch) mach sy lesen wanne he zo dem hilgen sacrament sal gayn off ouch mach man sy lesen vur eyn noitsache off in der doitz noit“... bis Bl. 93r, worauf „Van dem lijden Cristi“. 7. Bl. 95r (rot:) „Van dem geschorden ind zo russenen oliuen boyme“ bis Bl. 96r. 8. Bl. 97r (rot:) „We wir myt marien zo bethleem sullen gayn dat wynder deill (schw.:) Vp alre leuer engel dach sullen wir an hijffen zo gayn zo bethleem. bethleem is van collen gelegen viijc mylen“. 9. Ein „geistliches Häuschen“. Bl. 98v (rot:) „We wir eyn geistlich huyssgen bereiden sullen (schw.:) Wer eyn geystlich huysgen machen wijlt der sal eirst lesen der h. dryueldicheit zo eren iij pater noster“. Wieder zahlreiche Fachausdrücke. Es ist die Rede von: fundament, muyre; dat gespar ind dat dach; de thoiren ind de faynen ind wympelen ind zynen ind kallen de vmb dat gansse huyss gaint; dat huyss sal vnden geestricht (dat estricht) syn van Carbunckel steynen; das Haus soll „gedeilt syn in dry deil als tzwey kemmerger ind eyn hoeffgen“; es folgt Bl. 100v die Ausstattung: „vur; ouch sal da stayn eyn sarck myt wasser; eyn gulden kochbanck ind tzweij schafferen; hertgen; wegelge(n) betgen; de clair syden slaifflachen; kusger ouer zogen myt eyme wijssen syndail; deck... mit laites; doich; de span bedde; de pluym bedde; de poilhem; dat zabulon; eyn schartze; de pluym kussen vp ieder bedde ij; vmb dese bedde sullen hangen iij kostlicher gardynen; eynen gulden korff; auf Marias Schoß soll „gesprit lygen eyn wijss clair doich“; wyndel; der snoir da men dat kyntgen mit zo wyndel(t), vnse leder in betwange zo halden; eyn gulden geck da men dat wasser in werpt; beckelgen; de bloynger; dat buytgen da men de wyndelen in weschen sal; eyn hoeff(g)en da man dat kyntgen in spelen yn dragen sal“; Bl. 104v: „Jnd plantzen dar in den bloeenden wyngart eyns goiden geruchtz Jnd setzen dar in den rosenmaryn des ruwen Den meyerrayn (Bl. 105r) des genoich doyns De violetten des vreden De goult bloym der leyffden De lilien der reynnicheit De rosen der gedult De matsoissen der gehoirsamheit De violen der oitmoidicheit De wysse rosen der leyffden des neisten De bloymgen van der leyffden jnd vijl andere bloymger dar zo lest de la(n)ge lettania... (rot:) De voulgel (schw.:) Och sullen in dem hoeffgen syn allerley volgel As koynnickgelgen (!) Roitburstgen meissgen pappegeyen nachtegallen vlasvynckelgen distelvynckelgen“ usw. Schl. Bl. 105v: „Dit al vurschreuen sal Also mail verzeirt syn ee der Aduent an geyt“. 10. Bl. 106r (rot:) „Van der nutzicheit des Aduentz (schw.:) DE tzijt des aduentz vns leuen heren J. Ch. wirt dar vur van der hilger kyrchen mit also großem vlijss begangen vp dat eyn eyckliche sele durch den sanck ind den deynst der hilger kirchen inwendencklichen getzoygen ind vermaynt werde sich zo bereyden mit gansser begerden“... bis Bl. 110v. Es folgen Gebete für alle Tage des Advents. 11. Bl. 121r: „Vp sant thomas auent sullen wyr an heuen myt marien zo wandelen bijs zo bethleem ind gain alle dage viij mylen so hauen wyr vp kirss auent xl mylen gewandelt“. Es folgen allerlei häusliche Verrichtungen, die volkskundlich von Wert sind, bis Bl. 122r, wo die Weihnachtszeit behandelt wird. Die Gebete und Betrachtungen hie und da mit lat. Orationen durchmischt. Auch hier viel Volkstümliches, z. B. Bl. 127v: „Dan setz marien in den korff myt syme zobehoire dat sij dat kyntgen werme“, Bl. 128r: „So as dat pengen is vnder zo jnd ouen offen...“, Bl. 128v: „dan sult ir dat kyntgen baiden“..., Bl. 129v: „nu sult ir dat kyntgen windelen“, Bl. 131v: „Alsus (sult ir) marien wermen“, Bl. 132r: „zo essen geuen... zo kleiden... auentz zo bedden“ usw. Es folgt Bl. 132v (rot:) „myt desem krensgen groitz dat kyntgen“; Bl. 136v (rot:) „Eyn... krensgen van maria“; Bl, 139v (rot unterstr.:) „Bynnen den xl dagen sullen wir alle dage dem kyntgen brengen eyn bloemgen off get anders (schw.:) Den jrsten dach eyn goultbloeme Amor dei“... bis Bl. 141v. 12.. Gebete bei verschiedenen Anlässen. Anf. Bl. 141v: Gebete „Van dem hilgen Steffano ind synt geoffenbairt der hilger junfferen s. Geirtruyd“, Bl. 143v Gebet zum hl. Joh. Evang., Bl. 145v am Neujahrstag, Bl. 147r am Fest der Beschneidung, Bl. 152v (rot:) „Dit synt getzijt van kirstmyssen“, Bl. 154v am Fest der Dreikönige, Bl. 161r (rot:) „jntgayn purificatio Marie“, Bl. 166v (rot:) „de vrouden de Maria hat vp desen dach“, Bl. 168r (rot:) „We Maria in egipten voir“, Bl. 169r (rot:) „We Josep in egipten zoich“, Bl. 173r (rot:) „We Jhesus vss egipten quam“, Bl. 176v (rot:) „We vns leue here gedoifft wart“, Bl. 179v (rot:) „We Jhesus gynck in de woistenie“, ebda: „We wir Cristo sullen machen eyn celgen in vnsen hertzen“. 13. Betrachtungen in der geschlossenen Zeit. Anf. Bl. 185v (rot:) „we man sich halden sal in der beslossen zijt ind we wir de leden Cristi ind syn bitter lijden sullen eren ind vertzeiren, (Bl. 186r, schw.:) Want nu an geit dat lyden Cristi ind dat alle de werelt synre vergijst“... bis Bl. 250v. 14. Gebete und Betrachtungen zur Osterzeit. Anf. Bl. 257r: „JN der alre hillichster paisch naicht zo metten... so kneit neder ind lest den psalmen Laudate dominum omnes gentes“. Es folgen einige Exempla von Mechtildis, so Bl. 265r (rot:) „Vp eene Paischdach erscheyn vns leue here Cristus der junfferen sent mettildis ind spraich wer mych deser vrouden ermaynt den wil ich dese gauen geuen als na schreuen(!) steit (schw.:) Tzo dem .j. eynnen vursmach der gotheit vur syme doide“; Bl. 267v (rot:) „Des mayndachs na paischen as de juffer sent mettildis hogezijt halden soulde bat sy got dat he veruullen wulde allet dat sy im geistlichen orden versumpt had Do nam sy Cristus ind presenteirde sy syme hemelschen vader angedayn myt eyme rock der geistlicheit da yn erscheynen al ir gedeckt wort (Bl. 268r) ind werck Do auer der son gotz vur sy bat do erscheyn der rock al zo mail ouerzogen myt eynre guldere (!) ouerblenckender lannen“. — Bl. 277r (rot:) „We wijr vnsen mey sullen bereyden Cristo (schw.:) Vp sent georgius dach sullen wyr eynen geistlichen mey bereyden vnsem brutgam Cristo“; Bl. 279r (rot:) „We wijr dat gertgen bereiden sullen“, wobei verschiedene Blumen genannt werden, so u. a. „dat matsoissen (auch: matsoisgen) der gehorsamheit“, Bl. 280r: „vij fonteynen... de voilgel(1)... (rot:) Dat cunctoir (schw.:) JN desen garden setz eynen gulden cunctoir ind spreit dar vp de leder (Bl. 280v) Cristi ind setz dar vp eyn gulden kan myt lutter dranck vss dem mynnenden hertzen Cristi“. 15. Gebete zur Pfingstzeit. Anf. Bl. 287r (rot:) „Alsus sult yr eyn huysgen bereyden intgayn dem hilgen geist (schw.:) Wyr sullen dat huysgen vnsses hertzen bereyden dem hilgen geist myt groissem vlijss“, wobei wieder viel Kulturgeschichtliches eingestreut ist, ähnlich bei Bl. 292v (rot:) „Jntgayn dat hogetzijt der hilger drieueldicheit“ mit der priesterlichen Kleidung, z. B. ein „choircap (kappe) mit gulden bort“, „Der balch“, „vp den balch sal stain gestickt de h. dryueldicheit“, „dar sal anhangen eyn gulden knoff myt sijden frensen“ und „de schelger an de kapp“ usw. 16. Betrachtungen zum Fronleichnamsfest. Anf. Bl. 294r (rot:) „Jntgain dat sacramentz hogezijt (schw.:) Ir sult machen eyn kirch De iiij fundament sal Cristus machen“, sie soll weiter haben: „moiren (muyren), dat dach sal gedeckt syn myt gulden lannen myt gulden zynnen thornen ind wympelen, Sent Michael sal den tempel wijsen ind mailen (dat gemeiltz) myt wijser faruen, sent gabriel sal de vynsteren (Bl. 295r) machen, Sent Raphael sal den thoirn machen ind de klocken dar in, Sent Uriel sal de kirch estrichen van elpenbeynen, de kirche sal vmbhangen syn myt koestlichen tapytten..., Alle dage sult yr dem werdigen hilgen sacr. vursetzen eyn (Bl. 296v) groyn rysgen ind iij bloymger,... drij roit nailges bloymger, (Bl. 297r) eyn petersi ien rijsgen, dat geil nailges bloymgen, dry sanguinen lilien, balsam rijsgen, ackleyen de bla synt, kornbloymgen, iij flauwilen blomen, (Bl. 297v) hagen dorn, olmen rysgen, eyn strunckelgen flas campi, marien magdalenen blomen“ usw. usw. 17. Betrachtungen am Fest Mariä Heimsuchung. Anf. Bl. 298v (rot:) „Alsus sult ir marien verzeiren intgayn sy zo irre moynen elisabeth geit (schw.:) Jyr sult marien machen eyn wijss klair sijden hemptgen suuerlich gefruntzelt bouen myt perlen borden ind gulden lynge ouch vur vmb de mauwen, (Bl. 299r) Eynen sanguinen gebloymden vnderrock myt eynre latess lijsten, eynen roiden flawylen ouerrock myt eynre swartzer flawylen lijsten bynnen gefodert myt roider gebloymder sijden, Eyn roit gulden stuck zo eyne schilgen myt perlen ind gesteynschen gestickt“ usw. usw. 18. Die 7 Freuden Mariens. Anf. Bl. 299v (rot:) „(Dit) synt vij vrouden van marien (schw.:) Verblijde dich Maria wanttu bys na der intfenckenis des schoyns(!) gotz gegangen zo dynre moynen Elysabeth“. Vgl. Borchling u. Deutsch s. v. 19. Zum Fest Maria Magdalenas. Anf. Bl. 300v (rot:) „Van deme hogezijt der alre hillichster Marien Magdalenen... (Bl. 302v) Alsus sult ir verzeiren Marien magdalenen“. Kulturgeschichtliches u. a. „De gulden lyn, De melgen ind gulden snoir, Eyn gele gulden stuck zo eynre schuyffen van intbynnen gefodert myt roiden samyt, Eyne lijst van zabulen foder, (Bl. 303r) Der tappert sal gestickt syn myt perlen ind gesteynsen, De gulden lyn vmb den tabbert“ usw. Aehnlich Bl. 304r (rot:) „De hilge moder sent Anna sult ir verzeiren alsus“. 20. Zum Fest (Bl. 304v) „Vntgayn Assumpcio Marie sult yr vr kleyder bereyden as in visitacione Marie dan alleyne sult yr marien machen eynen roiden gulden mantel (Bl. 305r) da sij myt zo hemel vairen sal“; Bl. 305v (rot:) „Her voulch na eyn rosarium van der hemelfart Marien (schw.:) Coeme vns ellendichen zo hulpen“; Bl. 308r (rot:) „We maria voir durch de ix choir der engel“. 21. Bl. 312v (rot:) „We wir vns alren hilgen vader (sc. Augustinus) verzeren sullen“, dazu Augustinus Rosenkranz. Anf. Bl. 313v (rot:) „Dit is syn rosenkrenssgen (schw.:) Gegroit systu o hoe geleirde docter Erwirdiche gloriose busschoff Augustine hoe verhauen in den throyn des hemels wijlle alzijt bijdden vur vns in der intgayn wordicheit der hilger dryueldicheit“, bis Bl. 321v; Fest Mariä Geburt (Bl. 332r, rot:) „We man maria verzeren sal“, ähnlich Bl. 326v (rot:) „Alsus sal men dat hilge crutz verzeren“, Bl. 327r (rot:) „We wyr vnsen hilgen engel verzeren sullen“, wozu Bl. 328r folgt „dat rosekrensgen van den hilgen engelen“ bis Bl. 333v, wo sich ein „rosarium“ aller Heiligen anschließt, desgl. Bl. 341v (rot:) „Eyn rosarium van eyme hilgen“, Bl. 346r (rot:) „Rosarium de vna virgine“. 22. Gebete verschiedener Art. Anf. Bl. 352r (rot:) „Dese pater noster sal man anheuen vp sent mertens dach ind lesen sy dan bis vp sent katherinen dach der sal verhoirt werden in eynre moichlicher beden“, Bl. 354r zum hl. Andreas, Bl. 355v (rot:) „Desc pater noster sal man anheuen sent clemens dach ind lesen sy bis vp sent barbaren dach der wirt verhoirt eynre beden“, Bl. 356v (rot:) „Gaudia de concepcione beate marie virginis“, Bl. 357v das „Rosarium“ dazu, Bl. 359v Gebet zur hl. Anna, Bl. 360r (rot:) „Gaudia de sancto Joachym“, Bl. 361v Gebet zum „hilge sent Joest“. — Schl. der Hs. Bl. 362v: „dar vmb ich dich nu an roiffen jnd ouch sunderlichen in der oren myns doitz Amen“. |
Die Hs. stammt wohl aus einem Kölner Frauenkloster (z. B. Bl. 29r: „myr armer sunderschen). Auf Köln weisen hin die besonderen Heiligen in dem Kalendarium. Papier, gut erhalten. Gotische Bücherschrift des 16. Jhs (1. Hälfte) mit etwas kursiver Formung, gleichmäßig schön, alles von einer Hand. 363 Bll neuerer Zählung, dazu ein halbes Bl. zwischen Bl. 24 und 25. Alte Ziffernzählung, meist nur die Zehner noch vorhanden bis 210 = Bl. 236. Unbeschrieben Bll. 96v, 251r256r. Blattgröße 14,2 X 10 cm, Schriftspiegel, durch feine Linien angedeutet, 10 X 7 cm. Einspaltig, zwischen 19-24 Zeilen. Überschriften rot. Die kleinen Initialen meist rot, zuweilen blau, die größeren rot, die ganz großen blau mit rotem Gerank. Merkworte rot unterstrichen, vereinzelt rote Strichelung. Nach innen abgeschrägter Holzdeckel, runde Ecken, brauner Lederüberzug mit eingepressten Rauten und Stempeln: im Innenfeld drei Lilien übereinander, in den Außenfeldern Figuren mit Unterschrift, u. zwar IVDIT, PRVDEN(TIA), VENVS mit Liebespfeil als Lanze über der rechten Schulter getragen, darüber die Jahreszahl: 1549, LVCRE(TIA). Einband wie Rücken erneuert. Am Vorderdeckel Reste zweier Schließen. Sprache ripuarisch, vereinzelt lateinisch. |